Een museum als kunstwerk

Het belangrijkste gebouw in Osnabrück is het Felix-Nussbaum-Haus. De schilder Felix Nussbaum werd in 1904 in Osnabrück geboren en in 1944 in Auschwitz vermoord. Het door Daniel Libeskind ontworpen museum valt op door schuine, haaks en hoekig tegen elkaar geplaatste muren, smalle, scheef geplaatste vensters, kale, desoriënterende slurfgangen en roosters tussen de etages bij wijze van vloeren. Het gebouw heeft hetzelfde ontregelende effect op de bezoeker als het werk van Nussbaum zelf. Tot ver in de jaren twintig maakt hij artistieke maar gevaarloze weergaves van stad en natuur, soms in de stijl van Van Gogh. Als de nazidreiging het joodse echtpaar Nussbaum (van zijn vrouw Felka Platek is in het museum prachtig eigen werk te zien) steeds meer in het nauw brengt, verandert de toon van Nussbaums werk. In 1930 nog een genoeglijk en vredig Groepsportret, in 1939 het huiveringwekkende werk De vluchteling (Europese visie), waarop we een wanhopige man door de vingers van zijn hand naar een globe zien staren die ver weg, meters verderop op een tafel staat. In 1944 het naargeestige Triomf van de dood, dat beschouwd wordt als Nussbaums afrekening met zijn doodsangst en een teken van berusting: hij weet zeker dat hij de dood niet kan ontlopen. Uit de museuminfo: “In dit schilderij beschrijft de 39-jarige Nussbaum het einde van de beschaving als vroeg-moderne dans macabre. De wereld is ontvolkt en ligt in puin, maar ze geeft niet op – de dodendans gaat door, verlossing is niet in zicht. Alleen de schilderkunst brengt troost.” In de route van het museum symboliseert Libeskind gaandeweg het noodlot van Nussbaum, met steeds kouder wordende materialen en langgerekte ruimten zonder ramen. Het hoofdgebouw van het museum is op de Alte Synagogenstrasse gericht, waar de in 1938 verwoeste synagoge stond. De hoofdgang is op de naastgelegen Villa Schlikker georiënteerd, van 1933 tot 1945 het hoofdkwartier van de lokale NSDAP.
Afbeelding: Felix Nussbaum, Triomf van de dood (De geraamten spelen ten dans). Felix-Nussbaum-Haus, Osnabrück