Zo’n uitgave die je niet laat liggen, want dan zul je zien dat hij de volgende keer is uitverkocht. Mooier kan een boek er haast niet uitzien. Kunst op zich. En dan nog wat er allemaal in staat. Het is een bundeling van drie eerdere boeken van Armando – Uit Berlijn, Machthebbers en Krijgsgewoel, voor het grootste deel berichten die in de jaren tachtig in het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad stonden. Armando (1929-2018) woonde die jaren in Berlijn en deed wekelijks verslag van wat hij daar meemaakte, wie hij daar sprak, wat hij zag en hoe hij nooit om de oorlog heen kon. De oorlog, en vooral de verwerking daarvan door daders en slachtoffers, is het centrale thema in zijn werk. Of hij nou schreef, dichtte, schilderde, acteerde, beeldhouwde of viool speelde, de oorlog was nooit ver weg. Zijn jeugd in Amersfoort, in de nabijheid van het plaatselijke gevangenkamp, had Armando voorgoed geprägt; in alles wat hij als artiest tot stand bracht, was de oorlog zichtbaar en hoorbaar. Ook als hij het heeft over de spanning tussen oost en west, in de aanloop naar de val van de Muur. “Het handjevol gelukkigen, dat met mijn werk vertrouwd is en mijn thematiek kent, weet dat ik me hier in het hol van de leeuw bevind. Dat geeft deels, vreemd genoeg, een vertrouwd gevoel, een gevoel eindelijk weer thuis te zijn in het ongemakkelijke verleden, maar het spreekt vanzelf dat zo’n levenshouding beklemmend werkt. Ik heb mij immers in Berlijn tot taak gesteld om de ‘vijand’ te bestuderen, gade te slaan. De Duitsers hebben er zelf een aardig woord voor uitgekozen: Feindbeobachtung.” Buitenstaander en insider tegelijk, betrokken door zijn waarachtige interesse in wie hij spreekt, dader, slachtoffer of allebei – maar altijd afstand houdend door zijn laconieke, luchtige soms ironische manier van schrijven. Soms zie je als lezer op tegen de laatste bladzijde.
Zie ook: Nooit meer ongedaan te maken
Geef een reactie